گروه نرم افزاری آسمان

احکام نماز



احکام نماز قرآن کریم در آیهي صد و یکم سورهي نساء به ویژگی نماز مسافر و دشمنی کافران اشاره میکند و میفرماید: قرآن
کریم در آیهي صد و یکم سورهي نساء به ویژگی نماز مسافر و دشمنی کافران اشاره میکند و میفرماید: 101 . وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِی
الْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُ رُواْ مِنَ الصلَوةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنَّ الْکفِرِینَ کَانُواْ لَکُمْ عَدُوّاً مُّبِیناً و هنگامی که
در (پهناي) زمین سفر میکنید، اگر از آشوبگري کسانی که کفر ورزیدند، (در مورد خود) تان میترسید؛ پس هیچ گناهی بر شما
نیست که از نماز کم کنید (و نمازهاي چهار رکعتی را دو رکعت بخوانید)؛ [چرا] که کافران، براي شما دشمنی آشکارند. تفسیر
صفحه 72 از 117
و هر گونه مسافرت عادي «1» قرآن مهر جلد چهارم، ص: 270 نکتهها و اشارهها: 1. در این آیه، مسافرت به صورت مطلق بیان شده
2. در «2» . و سفرهاي جنگی را شامل میشود؛ یعنی در همهي مسافرتهایی که بیش از مسافت شرعی باشند، نماز شکسته میشود
آیه شکسته شدن نماز، مشروط به ترس از خطر دشمن شده است، در حالی که از نظر فقه اسلامی چنین شرطی براي نماز مسافر
«3» ، نیست. دربارهي علت این شرط مفسران قرآن سه احتمال مطرح کردهاند: الف) شرط ترس از خطر دشمن یک قید غالبی باشد
که معمولًا سفرهاي آن روزگار همراه با ترس و خطر بوده است؛ پس این قید مفهوم ندارد و شرطی را براي نماز مسافر اثبات
نمیکند. ب) ممکن است قید ترس و خطر، جنبهي تأکید داشته باشد؛ یعنی شکسته شدن نماز مسافر در همه جا لازم است، اما در
هنگام ترس از دشمن بیشتر بر آن تأکید شده است. ج) در ابتدا شکسته شدن نماز مسافر فقط به هنگام ترس بود، ولی بعداً طبق
و به همهي سفرها عمومیت یافت. 4. در اینجا « سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و روایات متعدد شیعه و اهل سنت، توسعه یافت
در ،«. گناهی بر شما نیست که نماز را در مسافرت شکسته بخوانید » ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا در آیهي فوق آمده
ص: 271 حالی که واجب است مسافر نماز خود را شکسته بخواند؟ از امام باقر علیه السلام در این
مورد پرسش شد و حضرت به آیهي 158 سورهي بقره استدلال کردند و فرمودند که همین تعبیر (گناهی بر شما نیست.) در مورد
یعنی این تعبیر براي دفع توهّم ممنوعیت و تحریم «1» . سعی صفا و مروه به کار رفته است، در حالی که سعی در آنجا واجب است
است. در آغاز اسلام برخی گمان میکردند سعی صفا و مروه در حج از آداب بتپرستان است و جایز نیست؛ در نماز مسافر نیز
جاي این توهّم هست که کوتاه کردن نماز در مسافرت گناه است. از این رو فرمود: گناهی در این امور نیست، و در سنت معصومین
علیهم السلام بیان شد که شکسته شدن نماز مسافر واجب است. 5. مسافرت معمولًا همراه با زحمت و مشکلات است؛ از این رو
کوتاه کردن نماز مسافران، یک نوع تخفیف الهی بر آنان است و در روایات آمده است که نوعی هدیه و صدقهي الهی است که
6. در مسافرت نمازهاي چهار رکعتی (نماز ظهر، عصر و عشا) دو رکعت خوانده میشود، «2» . ادب اقتضا میکند طبق آن عمل شود
اما این شکسته شدن نماز شرایطی دارد که در احادیث آمده و در کتابهاي فقهی و رسالههاي عملیهي مراجع بیان شده است؛ از
جمله اینکه نماز در سفر معصیت و براي کسانی که شغل آنان مسافرت است، مثل رانندگان، شکسته نمیشود. 7. نماز
تخفیفبردار هست اما تعطیل بردار نیست؛ و این مطلب از طرفی اهمیت نماز را روشن میکند؛ و از طرف دیگر واقعبینی و
انعطافپذیري قوانین اسلام را در شرایط زمانی و مکانی مختلف نشان میدهد. ص: 272 آموزهها و
پیامها: 1. خدا در مسافرت (و سختیها) به شما لطف بیشتري دارد و در عبادات به شما تخفیف میدهد. 2. در حال نماز (هم) از
دشمنان خود غافل نشوید. 3. کافران را دشمنان خود بدانید، که دشمنی آنان آشکار است. 4. در مسافرت کارهاي خود را کم
کنید. *** قرآن کریم در آیهي صد و دوم سورهي نساء به نماز خوف (در حال جنگ) اشاره میکند و میفرماید: 102 . وَإِذَا کُنتَ
فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَوةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَۀٌ مِّنْهُم مَّعَکَ وَلْیَأْخُذُواْ أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلْیَکُونُواْ مِن وَرَآئِکُمْ وَلْتَأْتِ طَآئِفَۀٌ أُخْرَي لَمْ یُ َ ص لُّواْ
فَلْیُ َ ص لُّواْ مَعَکَ وَلْیَأْخُ ذُواْ حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَأَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُم مَّیْلَۀً وحِدَةً وَلَا جُنَاحَ
عَلَیْکُمْ إِن کَانَ بِکُمْ أَذيً مِّن مَّطَرٍ أَوْ کُنتُم مَّرْضَ ی أَن تَ َ ض عُواْ أَسْلِحَتَکُمْ وَخُذُواْ حِذْرَکُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْکفِرِینَ عَذَاباً مُّهِیناً و هر گاه در
میان آنان باشی، و (در میدان جنگ) برایشان نماز را به پا داشتی، پس باید دستهاي از آنان با تو (به نماز) ایستند، و باید سلاح
هایشان را بر گیرند؛ و هنگامی که سجده کردند (و نماز را به پایان رساندند)، پس باید پشتِ سرِ شما (در میدان نبرد) قرار گیرند، و
دسته دیگري که نماز نگزاردهاند (و در میدان نبرد بودند)، باید بیایند و با تو نماز گزارند؛ و باید آمادگیشان را (حفظ کنند) و
سلاح هایشان را (در حال نماز) بر گیرند؛ (زیرا) کسانی که کفر ورزیدند، آرزو میکنند که از سلاح هایتان و وسایلتان غافل
شوید، و با یک شبیخون (ناگهانی) به شما یورش آورند. و اگر شما از باران ناراحتید، و یا بیمار (و مجروح) هستید، تفسیر قرآن
مهر جلد چهارم، ص: 273 هیچ گناهی بر شما نیست که سلاح هایتان را [بر زمین بگذارید؛ و [لی آمادگیتان را (حفظ کنید و
صفحه 73 از 117
وسایل دفاعی را) بر گیرید. براستی که خدا براي کافران، عذاب خوار کنندهاي آماده ساخته است. شأن نزول: حکایت شده که
وارد « حُدَیبیّه » پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در سال ششم هجري با گروهی از مسلمانان به طرف مکه میرفتند. وقتی به سرزمین
شدند، خالد بن ولید با دویست نفر از مشرکان براي جلوگیري از پیشروي مسلمانان، در کوههاي نزدیک منطقه مستقر شد. هنگام
ظهر، مسلمانان نماز را به جماعت برگزار کردند و خالد با مشاهدهي این صحنه، نقشه کشید که در نماز عصر حملهي غافلگیرانهاي
به مسلمانان بنماید. در این هنگام آیهي فوق فرو فرستاده شد و دستور نماز خوف را بیان کرد. این یکی از جنبههاي اعجاز قرآن بود
که قبل از اقدام دشمن، نقشههاي آنان را نقش بر آب کرد. برخی معتقدند که خالد بن ولید با مشاهدهي این صحنه مسلمان شد.
نکتهها و اشارهها: 1. شیوهي نماز خوف از قرآن و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله استفاده میشود. در نماز خوف، نمازهاي «1»
چهار رکعتی به دو رکعت تبدیل میشود و مجاهدان دو گروه میشوند؛ گروه اول یک رکعت را با امام جماعت میخوانند و امام
پس از انجام رکعت اول توقف میکند تا آنان رکعت دیگر را به تنهایی به جا آورند و به جبهه باز گردند؛ سپس گروه دوم به جاي
ص: 274 «2» . آنها میآیند و یک رکعت با امام جماعت و رکعت دیگر را به تنهایی به جا میآورند
2. گزاردن نماز خوف مشروط به وجود پیامبر صلی الله علیه و آله نیست؛ هر امام و پیشوایی میتواند براي مجاهدان اسلام نماز
3. در این آیه به «1» . خوف برگزار کند؛ همانطور که امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام این نماز را به جا آوردند
گروه اول نمازگزاران دستور میدهد که اسلحه را به هنگام نماز خوف به همراه داشته باشند، ولی به گروه دوم میگوید علاوه بر
اسلحه، وسایل دفاعی نیز به همراه داشته باشند؛ شاید بدین خاطر که هنگام نماز گروه اول، هنوز دشمن کاملًا آگاه نشده و احتمال
در آیهي « کالاها » خطر و حملهاش ضعیفتر است؛ از این رو سربازان اسلام به وسایل دفاعی کمتري احتیاج دارند. 4. مقصود از
فوق، که رزمندگان باید علاوه بر حفظ خویش، مراقب آنها نیز باشند، ادوات جنگی و وسایل سفر و مواد غذایی است. 5. نماز
جماعت در اسلام مستحب مؤکّ د است و آیهي فوق نشان دهندهي تأکید اسلام بر این است که حتی در میدان جنگ نیز از روش
نماز خوف استفاده میشود، تا نماز به جماعت برگزار شود. 6. آیهي فوق علاوه بر اهمیت نماز جماعت، اهمیت اصل نماز را هم
میرساند و نشان میدهدکه نماز در هیچ شرایطی تعطیل نمیشود. 7. برگزاري نماز خوف به صورت جماعت، تأثیر روانی خاصی
در مجاهدان دارد و آنان را در رسیدن به هدف هماهنگتر میکند و دشمنان را به هراس میافکند. 8. کافران و دشمنان اسلام
آرزو دارند که مسلمانان سرگرم و غافل شوند تا بر آنان شبیخون زنند؛ پس باید عوامل غفلت رزمندگان را برطرف کرد. عوامل
غفلت مسلمانان گاهی عبادت، خط بازيهاي سیاسی، کمبود و ص: 275 فقر خانواده، شایعات و امثال
9. مسلمانان اگر در حال جنگ بیمار باشند یا موانعی داشته باشند، از حمل سلاح معافاند، اما در همان حال باید «1» . آن است
آمادگی خود را حفظ کنند و وسایل دفاع شخصی را همراه داشته باشند تا دشمن به آنان ضربه نزند. آموزهها و پیامها: 1. براي
عبادت دسته جمعی رزمندگان برنامهریزي شود. 2. رزمندگان با یک دست اسلحه بردارند و با دست دیگر دعا کنند. 3. نماز
جماعت مهم است، و حتی در جبهه و در مقابل دشمن، از برپایی یک رکعت نماز جماعت هم نگذرید. 4. در انجام وظایف جهاد
و نماز، یکی را فداي دیگري نکنید (در حال جهاد باید نماز برپا شود و در حال نماز هم باید به فکر جهاد و دفاع بود و از خطر
دشمن غافل نشد). 5. در برگزاري عبادت و دفاع، تقسیم کار و همکاري نمایید. 6. در جبههي جنگ، عبادتهاي دسته جمعی را
طولانی نکنید، (تا دشمن فرصت حمله پیدا نکند). 7. آمادگی دفاعی خود را در برابر دشمن حفظ کنید و حتی در حال نماز از
خطر دشمن غافل نشوید. *** قرآن کریم در آیهي صد و سوم سورهي نساء به اهمیت نماز و یاد خدا در هر حال اشاره میکند و
میفرماید: 103 . فَإِذَا قَ َ ض یْتُمُ الصَّلَوةَ فَاذْکُرُواْ اللَّهَ قِیماً وَقُعُوداً وَعَلَی جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُواْ الصَّلَوةَ إِنَّ الصَّلَوةَ کَ انَتْ عَلَی
الْمُؤْمِنِینَ کِتباً مَّوْقُوتاً ص: 276 و هنگامی که نماز را به پایان رساندید، پس در حال ایستاده، و نشسته،
و بر پهلوهایتان [آرمیده ، خدا را یاد کنید. و هر گاه آرامش یافتید، پس نماز را (بطور معمول) بر پا دارید، [چرا] که نماز، بر مؤمنان
صفحه 74 از 117
در اوقات معیّن [واجب و] مقرّر شده است. نکتهها و اشارهها: 1. نماز خواندن در اوقات معیّن، به معناي غافل ماندن از یاد خدا در
سایر اوقات نیست؛ انسان میتواند در فواصل نمازها، چه در میدان جنگ و چه غیر آن، نیز به یاد خدا باشد. 2. ممکن است مقصود
همان حالات استراحت رزمندگان در میدان جنگ و یا حالات مختلف ،« یاد خدا در حال ایستاده، نشسته و به پهلو خوابیده » از
سربازان باشد که در هنگام دفاع، حمله و تیراندازي به خود میگیرند؛ گاهی ایستاده و زمانی نشسته و زمانی به پهلو خوابیدهاند.
البته ممکن است هر دو معنا مقصود آیه باشد. 3. در برخی روایات حالتهاي نشسته، ایستاده و خوابیده، بر نماز بیماران و حالات
این مطلب، در حقیقت یک نوع تعمیم و توسعه در معناي آیه است و آیه مخصوص به این مورد نیست. «1» . آنها تطبیق شده است
« ثابت و واجب » اما در برخی از روایات تعبیرات این آیه به معناي «3» . که نمیتوان از آنها تخلّف کرد «2» 4. نماز اوقات معیّنی دارد
که نتیجهاش با معناي اول تقریباً یکی است و هر دو معنا با ظاهر آیه «1» تفسیر ص: 277 شده است
5. تعیین زمان خاص براي عبادت موجب نظم در انجام آن و کارهاي دیگر انسان و مانع فراموشی آن میشود؛ به «2» . سازگار است
ویژه اگر به صورت جمعی برگزار شود، که یک کلاس منظم و بزرگ انسانسازي خواهد بود. اما اگر عبادت وقت معیّنی نداشته
باشد اساس این برنامهها متزلزل میشود و یا فراموش میگردد. 6. شاید از آیهي فوق بتوان استفاده کرد که کمبودهاي نماز خوف
. با ذکر خدا جبران میگردد. آموزهها و پیامها: 1. نماز در وقتهاي معینی واجب است، اما در هر حال از یاد خدا غافل نشوید. 2
وقت مشخص هر نماز را رعایت کنید (تا زندگی و عبادت شما منظم شود). 3. به نماز واجب اکتفا نکنید و در هر حال به یاد خدا
باشید. 4. در هر زمان، طبق شرایط آن نماز بخوانید (در شرایط جنگی نماز خوف و در شرایط عادي نماز کامل به جا آورید). ***
قرآن کریم در آیهي صد و چهارم سورهي نساء با تشویق مسلمانان بهتعقیب دشمن به آنان امید میدهد و میفرماید: 104 . وَ لَاتَهِنُواْ
فِی ابْتِغَآءِ الْقَوْمِ إِن تَکُونُواْ تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمَا تَأْلَمُونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَایَرْجُونَ وَ کَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً تفسیر قرآن مهر جلد
چهارم، ص: 278 و در جستجوي گروه [دشمن سستی نورزید؛ (زیرا) اگر شما همواره درد میکشید، پس آنان (نیز) همانگونه که
شما درد میکشید، درد میکشند؛ و [لی شما چیزي از خدا امید دارید که [آنان بدان امید ندارند؛ و خدا، داناي فرزانه است. شأن
نزول: حکایت شده که مسلمانان پس از شکست در جنگ احد به مدینه بازگشتند، در حالی که برخی شهید و برخی مجروح شده
بودند. آیهي فوق فرود آمد و به آنان هشدار داد که از تعقیب مشرکان کوتاهی نکنند و از این حوادث ناراحت نشوند. مسلمانان با
همان زخمها و به همراه پیامبر صلی الله علیه و آله، به تعقیب دشمن پرداختند. مشرکان مکه که قصد بازگشت و نابودي مدینه و
اسلام را داشتند، با دریافت خبر لشگرکشی مجدد پیامبر صلی الله علیه و آله، به وحشت افتادند و به سرعت از مدینه دور شدند و به
آیهي فوق در این باره نازل شد و روح جهاد و فداکاري را در مسلمانان زنده کرد. نکتهها و اشارهها: 1. این «1» . مکه بازگشتند
آیه، با توجه به شأن نزول آن، به ما میآموزد که در برابر دشمنان اسلام روحیهي تهاجمی داشته باشیم نه فقط حالت دفاعی؛ زیرا از
نظر روانی اثر فوق العادهاي در سرکوبی دشمن دارد؛ همانطور که نتایج آن پس از جنگ احد در عقبنشینی مشرکان مکه روشن
شد. 2. در جنگ احد، پس از شکست اولیهي مسلمانان، ابوسفیان با لحنی ص: 279 فاتحانه شعار
میداد و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز با یاران زخمی و خستهشان پاسخ کوبندهاي به آنان میدادند. براي مثال، ابوسفیان گفت: ما
سرپرست و تکیهگاه ما خداست و شما » : پیامبر به مسلمانان فرمودند که شعار دهند «. عُزي را داریم و شما ندارید » بت بزرگ »
«1» «. خدا برتر و بالاتر است » : پیامبر فرمودند: محکمتر بگویید «. سربلند باد هُبَل » : ابوسفیان گفت «. سرپرست و تکیهگاهی ندارید
این روش پیامبر به ما میآموزد که مسلمانان باید در برابر شعارهاي دشمن نیرومند و کوبنده باشند و حملات تبلیغی و هجوم
فرهنگیاش را با منطق صحیح پاسخ دهند. 3. قرآن کریم براي روحیه دادن به مسلمانان، به مقایسهي درد و رنجهاي آنان با دشمنان
میپردازد و به آنان دلداري میدهد که اگر برخی از مسلمانان در جنگ زخمی شدند، برخی از کافران نیز زخمی شدند و درد
میکشند، با این تفاوت که مسلمانان به پاداش الهی و سعادت میرسند، امّا کافران بهرهاي از آن ندارند. 4. امید، بزرگترین اهرم
صفحه 75 از 117
حرکت و سرمایهي روحی رزمندگان است و افراد ناامید در مقابل مشکلات مقاومت نمیکنند و به زودي سرخورده شده، شکست
میخورند. در این آیه اشاره شده است که مسلمانان امید به سعادت، پیروزي، امدادهاي غیبی، پاداشهاي معنوي و یا فیض بزرگ
شهادت دارند. آموزهها و پیامها: 1. مسلمانان روحیهي قوي داشته باشند و شکستهاي موردي، آنان را سست نکند. تفسیر قرآن
2. به رزمندگان اسلام روحیه بدهید. 3. دستآوردهاي مثبت و منفی طرفین را در جنگ تحلیل کنید، تا مهر جلد چهارم، ص: 280
به نقاط قوت خود پی ببرید. 4. سیاست جنگی شما تهاجمی و مستمر باشد. *** قرآن کریم در آیهي صد و پنجم سورهي نساء به
مقام قضاوت پیامبر صلی الله علیه و آله و منبع آن اشاره میکند و میفرماید: 105 . إِنَّآ أَنزَلْنَآ إِلَیَکَ الْکِتبَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ
بمَآ أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَکُن لِّلْخَآئِنِینَ خَصِ یماً در واقع ما این کتاب را به حق به سوي تو فرو فرستادیم؛ تا با آنچه خدا به تو نمایانده (و
آموخته)، در میان مردم داوري کنی؛ و به نفع خائنان، دشمن (بی گناهان) مباش. شأن نزول: حکایت شده است: شخصی به نام
جریان را ،« قُتاده » از خانهي مسلمانی سرقت کرد و گناه آن را به دوش همسایهي خود انداخت. یکی از مسلمانان، به نام « بشیر »
خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد. شخص سارق و برادرانش از قُتاده ناراحت شدند و گروهی از قبیلهي خود را خدمت
پیامبر صلی الله علیه و آله، «1» . متهم کنند « تهمت زدن » پیامبر صلی الله علیه و آله گسیل کردند، تا دزد واقعی را تبرئه، و قتاده را به
«1» . طبق وظیفهي خویش، براساس ظاهر قضاوت کردند، و ص: 281 شهادت این گروه را پذیرفتند
نکتهها و اشارهها: 1. روي سخن آیهي فوق با پیامبر صلی الله علیه و آله است، اما یک حکم عمومی را نسبت به تمام داوران و
قاضیان بیان میکند؛ پس مفهوم آیه این نیست که ممکن است پیامبر صلی الله علیه و آله از خائنان حمایت کند. 2. در حدیثی از
پیامبر صلی الله علیه و آله حکایت شده که من بشري همانند شما (و مأمور به ظاهر کارها و گفتهها) هستم. شاید برخی از شما به
هنگام بیان دلیل خود، قويتر از برخی دیگر باشید و من هم طبق همان دلیل قضاوت میکنم، در عین حال بدانید که داوري من
براساس ظاهر دلیل طرفین صورت میگیرد و حقّ واقعی را تغییر نمیدهد؛ بنابر این اگر من به سود کسی (طبق ظاهر دلایل) قضاوت
3. یکی از شئون پیامبر «2» . کنم و حق دیگري را به او بدهم، پارهاي از آتش جهنم را در اختیار او قرار دادهام و باید از آن بپرهیزد
صلی الله علیه و آله داوري بین مردم است، اما پیامبر صلی الله علیه و آله وظیفه دارد طبق ظاهر و مطابق دلیل طرفین دعوا قضاوت
کند و در این موارد از علم غیب استفاده نمیکند؛ البته در داوري ظاهري معمولًا حق به صاحبش میرسد، اما ممکن است گاهی
گواهی افراد با واقع مطابق نباشد که در این مواقع حکم داور، واقع را تغییر نمیدهد و حق را باطل نمیکند و اگر کسی بداند که به
اشتباه حق کسی به او رسیده است، باید حق را به صاحبش ص: 282 برگرداند. 4. امدادهاي غیبی
شامل حال پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله میشده و ایشان تحت آموزش و حمایت الهی بودند. 5. قرآن مبناي اساسی قضاوتها و
داوريها در اسلام است؛ از این رو قاضی باید از این کتاب و قوانین آن اطلاع کافی داشته باشد. 6. در حدیثی از امام صادق علیه
السلام حکایت شده که مقام (قضاوت) که در آیه براي پیامبر صلی الله علیه و آله مطرح شده، براي امامان معصوم و اوصیاي پیامبر
7. دفاع و حمایت از خائنان ممنوع است و رهبران جامعه نیز باید موضعی داشته «1» . صلی الله علیه و آله نیز جاري و صادق است
باشند که آنان زمینهي رشد پیدا نکنند و امیدشان از رهبران الهی قطع شود. آموزهها و پیامها: 1. مقام قضاوت، از آنِ رهبران الهی
است. 2. حمایت از خائنان ممنوع است. 3. قرآن را مبناي قوانین قضایی قرار دهید. 4. به صورتی داوري نکنید که به نفع خائنان و به
زیان مظلومان تمام شود. *** قرآن کریم در آیهي صد و ششم سورهي نساء به استغفار پیامبر صلی الله علیه و آله و آمرزش الهی
اشاره میکند و میفرماید: 106 . وَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کَ انَ غَفُوراً رَّحِیماً ص: 283 و از خدا آمرزش
بخواه؛ [چرا] که خدا، بسیار آمرزنده مهرورز است. نکتهها و اشارهها: 1. پیامبر صلی الله علیه و آله معصوم است و گناه و خطا
از این رو مفسران در مورد استغفار پیامبر صلی الله علیه و آله «1» ؛ نمیکند و در این مورد دلایل نقلی و عقلی متعددي وجود دارد
چند احتمال دادهاند: الف) این طلب آمرزش براي ترك اولی است؛ یعنی اگر چه پیامبر طبق ظاهر دلیل و به روش صحیح قضاوت
صفحه 76 از 117
کرد، اما بهتر بود که عجله نمیکرد و تحقیق بیشتري مینمود. ب) استغفار پیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر حکم واقعی بود، نه
حکم ظاهري؛ یعنی قضاوت پیامبر صلی الله علیه و آله به روش صحیح بود و گناهی صورت نگرفته بود، اما به خاطر آنکه بر اثر
صحنهسازي برخی افراد، حق یک انسان در معرض نابودي قرار گرفت، لازم است که پیامبر صلی الله علیه و آله طلب آمرزش کند.
ج) برخی احتمال دادهاند که مقصود، استغفار و طلب آمرزش براي طرفین دعوا بوده باشد که در طرح و تعقیب دعوا، مرتکب
2. آیهي فوق و آیات مشابه نشان میدهد که آیات قرآن به دل خواه پیامبر صلی الله علیه و آله نبود، «2» . خلاف گویی شده بودند
بلکه از جانب شخص قدرتمند و برتري وحی میشد؛ چرا ص: 284 که اگر قرآن ساختهي خود پیامبر
آموزهها و پیامها: 1. داوران و قضات استغفار را فراموش «1» . صلی الله علیه و آله بود، هرگز در آن به خود دستور استغفار نمیداد
نکنند. 2. به لطف و آمرزش الهی امیدوار باشید و از او طلب آمرزش کنید. *** قرآن کریم در آیهي صد و هفتم سورهي نساء به
سرنوشت شوم خیانتکاران اشاره میکند و میفرماید: 107 . وَلَا تُجدِلْ عَنِ الَّذِینَ یَخْتَانُونَ أَنفُسَ هُمْ إِنَّ اللَّهَ لَایُحِبُّ مَن کَانَ خَوَّاناً أَثِیماً
و از کسانی که به خودشان خیانت کردند، دفاع مکن؛ [چرا] که خدا هر کسی را که خیانت پیشهي گنهکار باشد، دوست ندارد.
در بارهي کسانی که نسبت به دیگران خیانت کردهاند، دو اشارهي لطیف را در بر دارد: « خیانت به خود » نکتهها و اشارهها: 1. تعبیر
الف) آثار خوب و بد و مادي و معنوي هر عمل انسان به خودش بر میگردد، پس آثار خیانت به دیگران متوجه خیانت کننده
است. ب) همهي انسانها به سان اعضاي یک پیکرند؛ پس اگر کسی به دیگران زیان برساند، همانند آن است که به خود زیان
2. از تعبیرات و تأکیدات «1» . رسانده است و خیانت به ص: 285 دیگران همانند خیانت به خود است
که در مورد کسانی است که بارها مرتکب خیانت شدهاند؛ پس اگر کسی یک بار خیانت کرد، «2» آیه به خوبی استفاده میشود
نباید در مورد او شدت عمل به خرج داد، بلکه باید با ارفاق رفتار کرد، اما اگر خیانت را تکرار کرد، لازم است با او برخورد شود.
3. دفاع از خائن ممنوع است؛ چون نوعی رضایت به خیانت و شرکت در جرم به حساب میآید. خدا خیانت کاران را دوست
ندارد، همانگونه که مردم نیز از آنان متنفرند؛ پس رهبران و قضات اسلامی نباید پشتیبان ظالمان خیانتپیشه باشند، بلکه باید از
مظلومان دفاع کنند. آموزهها و پیامها: 1. خیانت به دیگران، خیانت به خویش است. 2. همانگونه که خدا خیانتکاران را دوست
ندارد، شما نیز (به آنان محبت نورزید) و از آنان حمایت نکنید. *** قرآن کریم در آیهي صد و هشتم سورهي نساء به بیشرمی
خیانتکاران اشاره میکند و میفرماید: 108 . یَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلَا یَسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ یُبَیِّتُونَ مَا لَا یَرْضَ ی مِنَ الْقَوْلِ
وَکَانَ اللَّهُ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطاً (خیانتکاران، زشتکاريِ خود را) از مردم پنهان میدارند، و [لی از خدا پنهان نمیدارند؛ در حالی که او
(: خدا) با آنان بود، وقتی که شبانه تدبیر میکردند (در مورد) سخنی که [خدا بدان راضی نبود؛ و خدا به آنچه انجام میدهند،
احاطه دارد. ص: 286 نکتهها و اشارهها: 1. خیانت کاران کارهاي خود را از مردم پنهان میکنند؛
چون از آنان میهراسند، ولی از خدا پروایی ندارند و شرم نمیکنند؛ در حالی که مردان الهی از مردم نمیترسند ولی از مخالفت
دستورهاي الهی هراس دارند. 2. بهرهگیري از تاریکی شب و مخفیکاري توطئهآمیز از شیوههاي خائنان است؛ پس مؤمنان متعهد
باید مراقب توطئهها و خیانت آنان باشند. 3. خداوند نه تنها با واسطهي فرشتگان، از همهي کارها آگاه است، بلکه از نزدیک هم
حاضر و ناظر اعمال و همراه ماست؛ پس انسانها باید از حضور او شرم کنند و خیانت و گناه نکنند. آري، ایمان به حضور و
آگاهی خدا و احاطهي علمی او از مهمترین عوامل تقواست. آموزهها و پیامها: 1. عالم محضر خداست، پس در محضر خدا خیانت
نکنید. 2. خیانتکاران را از ترس آنان از مردم، و بیشرمیشان نسبت به خدا بشناسید. 3. مواظب توطئههاي شبانهي خیانتکاران باشید